Choroba psychosomatyczna a hipochondria

Główną cechą zaburzeń pod postacią somatyczną (somatoform disorders) są powtarzające się skargi na objawy somatyczne (fizyczne), wraz z uporczywym domaganiem się kolejnych badań, pomimo ich negatywnych wyników i zapewnień lekarskich o braku fizycznych podstaw do występowania objawów.


Studium przypadku
Pani Olga ma 46 lat. Pochodzi z Rosji, jest zamężna, ma dwóch synów. Kiedyś pracowała jako sprzedawczyni, obecnie prowadzi dom. Pacjentka zgłosiła się do szpitala psychiatrycznego z powodu długotrwałych, niewytłumaczalnych objawów fizycznych. Przez ostatnie lata była często hospitalizowana, przeszła liczne badania i leczenie na różnych oddziałach szpitala. Pani Olga uskarża się na częste bóle głowy, bóle krzyża i kończyn, brak  tchu i kłucie w piersiach, wymioty, bóle brzucha, bolesne oddawanie moczu, obfite upławy z pochwy. Czuje się schorowana i przemęczona, obwinia się o zaniedbywanie rodziny, często płacze. Mimo przeprowadzenia wielu specjalistycznych badań, z których żadne nie wykazało jakichkolwiek nieprawidłowości, Olga nie potrafi uwierzyć, że jest zdrowa. Ciągle zgłaszała się do lekarza z prośbą o ponowne skierowanie na badania. Nie podejrzewa żadnej określonej choroby, ale martwi się nękającymi ją dolegliwościami. Powodują one, że jest ciągle rozdrażniona, podenerwowana, zmartwiona i nie potrafi zająć się domem, tak jak powinna.

Diagnoza
Pani Olga odczuwała więcej niż 6 rozmaitych objawów fizycznych, dotyczących różnych organów. Tym samym jejchoroba spełnia kryteria zaburzenia somatyzacyjnego (F45.0). Chora nie twierdzi natomiast, że cierpi na jedno określone schorzenie, więc nie spełnia kryteriów hipochondrii. Jest widocznych kilka objawów depresji oraz występuje chwiejność emocjonalną, ale nie spełnia to kryteriów nawet łagodnej depresji. Z tego względu nie podejrzewa się, by pierwotną przyczyną odczuwanych dolegliwości mogło być zaburzenie nastroju (Ustun, Bertelsen, Dilling i in., 1999, s.212-214). 

 

Opór przed zobaczeniem problemów emocjonalnych w objawach somatycznych
Nawet gdy początek i utrzymywanie się objawów ściśle wiąże się z przykrymi wydarzeniami życiowymi lub z trudnościami i konfliktami, pacjenci zazwyczaj przeciwstawią się sugestiom o możliwości ich psychologicznego uwarunkowania. Bywa tak nawet w obecności wyraźnych objawów depresyjnych czy lękowych. Stopień, w jakim pacjent może zrozumieć psychologiczne czy somatyczne wytłumaczenie przyczyn swoich objawów jest często źródłem rozczarowania i frustracji zarówno dla pacjenta, jak i lekarza. Często obserwuje się zachowanie przyciągające uwagę (osobowość histrioniczna), szczególnie u pacjentów rozżalonych z powodu nieudanych prób przekonania lekarzy o fizycznych przyczynach ich zaburzeń i o potrzebie dalszych badań. 

Objawy psychosomatyczne
Objawy mogą dotyczyć wszelkich części i układów ciała, ale do najczęstszych należą symptomy ze strony układu trawiennego (ból, wymioty, nudności, wzdęcia, odbijania, itp.) oraz nieprzyjemne doznania(swędzenie, drętwienie, bolesność, pieczenie, cierpnięcie, itp.) lub wykwity skórne (wysypki). Pospolite są też skargi dotyczące sfery seksualnej i miesiączkowania. 

Współwystępowanie
Często występują w kontekście zaburzeń psychosomatycznych: wyraźna depresja i lęk, wymagające specyficznego leczenia. Przebieg zaburzeń jest przewlekły i zmienny. Często wiąże się z długotrwałymi zaburzeniami funkcjonowania społecznego, rodzinnego, kontaktów interpersonalnych. Zaburzenie występuje znacznie częściej u kobiet, zazwyczaj zaczyna się we wczesnym okresie życia dorosłego. Uzależnienie lub nadużywanie leków (zazwyczaj uspokajających i przeciwbólowych) wynika nierzadko z często podejmowanych kuracji lekami. 
Zaburzeniom somatyzacyjnym towarzyszą zwykle lęk i depresja o różnym nasileniu. Wystąpienie wielorakich objawów somatycznych po 40 roku życia może być wczesnym przejawem pierwotnych zaburzeń depresyjnych.

Gdy występuje nacisk na obecność poważnego procesu chorobowego leżącego u podłoża objawów i na jego poważne następstwa, mamy do czynienia z pacjentem hipochondrycznym (prosi on o dodatkowe badania w celu określenia lub potwierdzenia charakteru choroby leżącej u podłoża objawów, podczas gdy pacjent z zaburzeniem somatyzacyjnym domaga się leczenia w celu usunięcia objawów).

Psychoterapia
W leczeniu osób chorych psychosomatycznie dużą rolę poza leczeniem farmakologicznym powinna odgrywać też pomoc psychologiczna, najczęściej w formie psychoterapii. Groen w związku z przyjętą przez siebie wieloczynnikową teorią etiologii astmy oskrzelowej zaproponował model leczenia tego schorzenia w zespole interdyscyplinarnym (w składzie z lekarzem alergologiem, rehabilitantem ruchowym, lekarzem psychiatrą oraz psychologiem psychoterapeutą. W Polsce kładzie się przede wszystkim nacisk na najnowsze osiągnięcia farmakologiczne. Dominuje w nich medyczna perspektywa rozumienia genezy oraz sposobów leczenia astmy.

Największe historycznie doświadczenia w zakresie psychoterapii osób chorujących na różne schorzenia psychosomatyczne mają psychoanalitycy oraz psychoterapeuci psychodynamiczni. K. Schier uważa, iż  psychoterapia stawiająca sobie za cel nie tylko redukcję objawów, ale i reorganizację struktury psychicznej jest odpowiednią metodą leczenia wspomagającą leczenie farmakologiczne. 

oprac. ks. Krzysztof Wędrychowicz
psycholog, psychoterapeuta