Formy depresji

Formy depresji: endogenna, psychogenna, organiczna, maskowana.

 Depresja to termin obejmujący bardzo wiele stanów afektywnych począwszy od przejściowego i szybko przemijającego pogorszenia nastroju do depresji endogennej z typowymi dla niej urojeniami lub halucynacjami. Zespół depresyjny nosi obenie nazwę jednobiegunowego zaburzenia afektywnego lub zaburzenia nastroju.

Opis przypadku
Panna Hart jest Kanadyjką, ma 22 lata, pracuje jako katechetka Kościoła Protestanckiego. Pannę Hart przyjęto do szpitala psychiatrycznego, gdy zraniła się w trakcie próby popełnienia samobójstwa. W ciągu ostatnich 2 miesięcy panna Hart popadała w coraz większą depresję, z utratą energii, samooskarżeniami i samodeprecjacją. Uważała, że straciła umiejętność kochania i rozumienia innych ludzi; straciła wiarę i zainteresowanie Kościołem Protestanckim. Dotychczas wszystkie jej myśli, praca, życie towarzyskie skoncentrowane były na wierze. Teraz uważała, że nie posiada duszy, a więc odebranie sobie życia jest całkowicie uzasadnione. Dwa dni przed trafieniem do szpitala zażyta ogromną dawkę proszków nasennych, udała się do pobliskiego lasu, położyła pod drzewem i czekała na śmierć. Znaleziono ją nieprzytomną i odwieziono do szpitala ogólnego. Miała znacznie obniżoną temperaturę ciała, lecz w szpitalu odratowano ją — odzyskała przytomność następnego dnia.
Kiedy zrozumiała, że próba samobójstwa się nie powiodła, opuściła szpital, wspięła się na wiadukt autostrady i skoczyła z niego. Przeżyta, ale doznała kompresyjnego złamania lędźwiowego. Tym razem, natychmiast po opatrzeniu ran, przewieziono ją do szpitala psychiatrycznego. W ciągu ostatnich 2 miesięcy miała też poważne trudności ze snem, regularnie budziła się bardzo wcześnie, wyraźnie straciła apetyt i schudła z ok. 53 do ok. 45 kg. Większość czasu spędzała w łóżku lub siedząc bezczynnie w kuchni w poczuciu ogromnego zmęczenia.

Opisywany epizod jest niewątpliwie przypadkiem ciężkiej depresji bez objawów psychotycznych (myśli o utracie wiary i duszy nie miały charakteru urojeniowego). Poza trzema typowymi symptomami depresji (tj.nastrojem przygnębieniabrakiem zainteresowań i radościobniżoną energią), wystąpiły cztery dodatkowe objawy depresyjne (samooskarżanie sięmyśli samobójczezaburzenia snuutrata łaknienia ze spadkiem masy ciała). Intensywność samobójczych zamiarów stanowi dowód ostrości choroby. Poprzednio panna Hart przeszła co najmniej dwa epizody depresji i jeden hipomanii. Nic nie wskazuje na etiologię organiczną, a wynik elektroencefalografii można łatwo wyjaśnić niedawnym przedawkowaniem środków nasennych.
Rozpoznanie (według ICD-10) jest więc następujące: dwubiegunowe zaburzenie afektywne, obecnie epizod ciężkiej depresji bez objawów psychotycznych (Ustun, Bertelsen, Dilling i in., 1999, s.148-150).

Etiologia
Rozpowszechnienie tych zaburzeń jest duże - niektóre badania donoszą o tym że ok. 50% pacjentów (dzieci, młodzieży i dorosłych) zgłaszających się do lekarzy ogólnych cierpi na depresję. Jednak tylko 20-35 % chorych szuka pomocy lekarskiej i psychologicznej. Nie leczona depresja niesie bardzo niekorzystne skutki dla chorych i ich rodzin. Obraz kliniczny depresji może być zaciemniany przez współistniejące choroby somatyczne.

Podział
Zespoły depresyjne można podzielić na trzy duże grupy (Pużyński):
grupę stanów depresyjnych występujących w przebiegu chorób afektywnych (depresja endogenna, psychoza maniakalno - depresyjna);
grupę depresji występujących w przebiegu różnych schorzeń somatycznych;
depresje psychogenne, których występowanie uwarunkowane jest stanami psychicznymi i emocjonalnymi;
Niektórzy dołączają jeszcze czwartą dużą grupę - depresje atypowe (m.in. depresje maskowane).

P. Drozdowski przyjmuje natomiast podział w którym wyróżnia: depresję neurotyczną, depresję osobowościową i depresję psychotyczną. Kategoryzacja ta związana jest z przyjętym na terenie psychiatrii współczesnej psychopatologicznym podziale na zaburzenia psychotyczne, zaburzenia osobowości i zaburzenia nerwicowe. Dlatego w tych poszczególnych klasach postrzega depresje jako oddzielne jednostki.

Odmiany depresji
1. Depresja psychogenna to duża grupa zaburzeń depresyjnych powstających w odpowiedzi na różnorodne niekorzystne sytuacje psychologiczne natury wewnętrznej (konflikty psychiczne), jak też zewnętrznej (pochodzenia środowiskowego). Możemy je podzielić na:
a) depresje reaktywne (wśród nich depresje w reakcji żałoby)
b) depresje w przebiegu reakcji adaptacyjnych
c) depresje w przebiegu zaburzeń nerwicowych

A. Depresja reaktywna
Jest najczęstszą postacią depresji psychogennych. Powstaje w wyniku urazu psychicznego (utrata istotnych dla danej osoby wartości duchowych lub materialnych) bezpośrednio poprzedzającego pojawienie się objawów depresji. Strata może dotyczyć zarówno wartości posiadanych, jak też dopiero możliwych do osiągnięcia, np.: wolność lub jej zagrożenie, odejście osoby bliskiej (rozwód, emigracja), straty materialne, zwłaszcza pojawiające się nagle (klęska żywiołowa, kradzież, kryzys finansowy, bankructwo), zawód emocjonalny związany z utratą pozycji zawodowej, społecznej (utrata stanowiska, przejście na rentę, emeryturę, zawód miłosny).

Depresja w reakcji żałoby
Jest szczególną formą depresji reaktywnych. Śmierć osoby bliskiej to szczególna utrata, której nie można nigdy odzyskać. W przebiegu tej reakcji można wyróżnić kilka faz: stan odrętwienia, zobojętnienia uczuciowego, niedopuszczania do świadomości, że najbliższa osoba odeszła na zawsze. Występowanie u części osób żalu, rozpaczy, płaczu, u części jednocześnie złości i gniewu, typowa reakcja depresyjna z przeżywaniem smutku, lęku, skupieniem wszelkich przeżyć wokół osoby zmarłej, zaburzeniami snu. Często stwierdza się zaburzenia aktywności złożonej. Jeśli taka reakcja trwa długo (miesiące, lata) wymaga bezwzględnie interwencji lekarskiej. W tym okresie często stwierdza się wyraźne pogorszenie stanu somatycznego.

B. Depresja w przebiegu reakcji adaptacyjnej
Pojawia się na skutek istnienia przewlekłego urazu psychicznego, którym najczęściej bywa: przewlekły stres związany z praca zawodową (konflikty, nadmierne obciążenie pracą, duża odpowiedzialność), przewlekłe konflikty w życiu rodzinnym, utrzymująca się trudna sytuacja materialna, izolacja, wyobcowanie w grupie społecznej.

C. Depresja nerwicowa
Mianem tym określa się przewlekłe i niezbyt nasilone stany depresyjne występujące w przebiegu zaburzeń nerwicowych. Pojawiają się one po dłuższym czasie utrzymywania się objawów nerwicowych (lęk, fobie, natręctwa). Współczesne klasyfikacje zaburzeń psychicznych określają taki stan dystymią.
W odróżnieniu od depresji endogennych nastrój rzadko ulega znacznemu obniżeniu. Często występuje rozpacz, płacz. Nie rzadko towarzyszy temu zniecierpliwienie, rozdrażnienie, konflikty z otoczeniem. Chorzy roztkliwiają się nad sobą, swoim losem, wyrażają żal lub pretensje do innych, obwiniają za nieszczęścia, które ich spotkały. Nie stwierdza się depresyjnego zahamowania psychicznego. Nie obserwuje się charakterystycznych dla depresji endogennej dobowych wahań samopoczucia. Samopoczucie (nastrój) może być zmienne, zależne od bieżących wydarzeń.

2. Depresja endogenna (psychotyczna) wskazuje na stany depresyjne występujące w przebiegu chorób takich jak choroby afektywne (jednobiegunowa i dwubiegunowa, nazywana dawniej psychozą maniakalno-depresyjną lub cyklofrenią) i zaburzenia schizoafektywne (psychoza schizoafektywna). Grupę tę łączy podłoże endogenne (uwarunkowanie czynnikami biologicznymi).
Depresja endogenna obejmuje występujące przynajmniej przez 2 tygodnie objawy: obniżenie nastroju, utrata zainteresowania dotąd ważnymi czynnościami lub anhedonia (niemożność czerpania przyjemności z życia), zaburzenie napędu i aktywności psychoruchowej, zaburzenia snu (np. w czesne budzenie się - zwykle 3 godz. przed normalnym czasem), zmiany hormonalne, zmęczenie lub brak energii, skargi somatyczne: bóle głowy, zachwiania wagowe, dysfunkcja przewodu pokarmowego, lęk, zaburzenia myślenia, trudności w pracy, izolacja, powtarzające się myśli o śmierci samobójczej itp.

3. Depresja objawowa (zwana także depresją somatogenną, depresją organiczną) obejmuje depresje w schorzeniach somatycznych, depresje związane ze stosowaniem leków i innych substancji, w przebiegu zatruć, uzależnień, depresje w chorobach organicznych mózgu.

4. Depresje atypowa (poronna, maskowana, subdepresje – np. cyklotymia)
W stanach tych poszczególne objawy i cechy depresji wykazują małe nasilenie, niektóre nie występują. Miejsce depresji zajmują inne objawy lub jedna grupa objawów określana jako depresja maskowana. Objawy są często jedynymi dolegliwościami jakie zgłasza chory. Depresja bywa najczęściej maskowana przez: bezsenność, bóle (głowy, żołądka), nadmierną senność, zaburzenia lękowe (lęk przewlekły, napadowy), natręctwa, jadłowstręt, okresowe nadużywanie alkoholu, leków,  zaburzenia przewodu pokarmowego, świąd skóry.

Cyklotymia oznacza utrzymujące się przez długi czas (często przez całe życie) wahania nastroju i aktywności w postaci łagodnych stanów subdepresyjnych (dystymia - nieznacznie nasilona depresja) oraz hipomanii, występujące przemiennie niezależnie od wydarzeń życiowych.