Kazirodztwo: terapia osób zgwałconych, molestowanych, wykorzystanych seksualnie

Przemoc seksualna, oprócz bezpośredniego zagrożenia, niesie ze sobą negatywne konsekwencje w funkcjonowaniu psychicznym  i społecznym.

Skutki kazirodztwa
Wykorzystanie seksualne, obejmujące penetrację i przemoc fizyczną, wiąże się z przeżyciem przez ofiary obrażeń fizycznych, w tym uszkodzeń narządów płciowych. Mogą wystąpić zranienia, choroby weneryczne, infekcje układu moczowo-płciowego, niepożądana ciąża. U dzieci wykorzystanych seksualnie pojawiają się czasami zaburzenia funkcjonowania o charakterze regresywnym (zaburzenia snu, wypróżniania, moczenie nocne, zaburzenia jedzenia: utrata apetytu albo przejadanie się, bóle głowy i brzucha, nudności).

Ofiary nadużyć seksualnych przejawiają zaburzenia nastroju (depresja), odczuwają lęk, poczucie winy (mechanizm przejęcia na siebie odpowiedzialności związany z kwestią rzekomego prowokowania wykorzystania, doznawania obok wstrętu także przyjemności seksualnej), wstydu, bezsilności, straty swojej niewinności, wyrażają silne reakcje złości, wrogości (także wobec innych osób, np. tych, które nie potrafiły go ochronić), mogą być nadpobudliwe.

Osoby, które doświadczyły nadużyć seksualnych, częściej niż inni przejawiają nadmierną seksualizację zachowania, kompulsywną masturbacją. Podejmują zbyt wczesną inicjacją seksualną, stosują agresję seksualną wobec słabszych czy młodszych dzieci, zachowują się prowokacyjne wobec innych (nieświadoma chęć zwrócenia na siebie uwagi zwiększająca ryzyko ponownego skrzywdzenia), mogą składać dorosłym osobom propozycje seksualne, uprawiać prostytucję. U ofiar wykorzystania homoseksualnego może pojawić się lęk dotyczący identyfikacji seksualnej.

Dzieci i młodzież wykorzystana seksualnie często ma problemy w szkole, ucieka z domu, wagaruje, popełnia przestępstwa. Przejawia zachowania antyspołeczne: bywa krnąbrna, agresywna wobec innych, dokonuje samookaleczeń i prób samobójczych, stosuje używki.

Spora część wykorzystanych seksualnie dzieci przejawia wiele symptomów zespołu stresu pourazowego(PTSD) lub zespołu ostrego stresu (ASD).  ASD jest diagnozowane, gdy dziecko podczas urazu lub do miesiąca po urazie ma objawy dysocjacyjne. Muszą wystąpić co najmniej trzy objawy z następujących:
(a) subiektywne poczucie odrętwienia lub wyobcowania emocjonalnego, (b) zredukowana świadomość otoczenia, (c) derealizacja, (d) depersonalizacja, (e) amnezja dysocjacyjna (Bryant, Harvey).

U pewnej części osób obserwuje się jednak pogorszenie funkcjonowania, a nawet nasilenie symptomów prowadzące do różnych zaburzeń, np. na tle seksualnym: zaburzenia orientacji seksualnej, zmiany w preferencjach seksualnych, lęk seksualny, większe poczucie winy związane ze współżyciem seksualnym, oziębłość seksualna, kompulsywna aktywność seksualna, przyjmowanie roli ofiary i narażenie na ponowną wiktymizację (gwałt lub przemoc ze strony partnera: statystycznie częściej osoby wykorzystywane seksualnie w dzieciństwie padają ofiarą gwałtów – badania Russela), prostytucja, a nawet sami stają się tymi, którzy później wykorzystują dzieci w życiu dorosłym (inprinting - pierwsze kontakty seksualne działają na zasadzie wdrukowania i są potem powtarzane – badania Eismanna).

Występują także zaburzenia nerwicowe (dysocjalne) z natręctwami, fobią, ukrytą wrogością, nadwrażliwością emocjonalną, silnym lękiem (uogólnionym oraz przed mężczyznami lub kobietami), z konwersją (chęć odwrócenia uwagi od niechcianych myśli i uczuć przez przeżywanie rozmaitych dolegliwości fizycznych); stany lękowe (zespół stresu pourazowego); histrioniczne,  paranoidalne, antyspołeczne i pograniczne zaburzenia osobowości oraz zmiany psychotyczne.

Psychoterapia
Gdy realne poczucie zagrożenia znika (wskutek działania osób z kręgu interwencji kryzysowej) możliwa jest wspierająca terapia indywidualna, która pomaga odreagować stany napięcia, skonfrontować się z trudnymi doświadczeniami, uzyskać wsparcie specjalisty i znaleźć sposób na symbolizację traumatycznych przeżyć. Czasem nie wystarcza terapia podtrzymująca, bo zastosowane mechanizmy obronne okazały się nieadaptacyjne i pojawiają się symptomy głębszej psychopatologii.

Przebieg terapii wglądowej zależy w dużej mierze od kierunku rozwijania objawów: stanów nerwicowych, depresyjnych i lękowych, czy zaburzeń osobowości. Najczęściej są to te pierwsze rozwiązania, które pozwalają na lepsze rokowania. Ogólnie rzecz biorąc psychoterapia ofiar traumy w PCTS przebiega przez zawiązanie przymierza terapeutycznego i zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, umożliwienie wyrażenia swoich stanów emocjonalnych, konfrontowanie z mechanizmami zaprzeczenia, wyparcia, dysocjacji i rozczepienia, przepracowanie pozycji depresyjnej i żałoby po traumatycznej stracie, analiza przeniesienia i relacji do złych selfobiektów.

Skutki przemocy pozostawiają ślady nawet na długie lata. Oddziaływania skupione na ofierze najczęściej przybierają formę psychoterapii indywidualnej, grupowej i rodzinnej.
Psychoterapia skoncentrowana na ofierze przemocy, niezależnie od tego jak jest prowadzona zawiera kilka elementów:
1)    przebudowa stosunku do siebie (podniesienie jej poczucia własnej wartości, kompetencji, konfrontowanie jej z wieloma racjonalizacjami, którymi się otoczyła).
2)     odblokowanie naturalnych reakcji jednostki na długo znoszone upokorzenia ( uczucia gniewu i złości do agresora, a także o zaakceptowanie tych uczuć jako prawidłowych).
3)    budowanie alternatywnego modelu interakcji ( niezależnie od tego, czy ofiara utrzyma kontakt z agresorem, czy nie).
Terapia daje szansę przełamania specyficznych mechanizmów kobiety wykorzystywanej: niezmiernie niską samoocenę, silnie rozwiniętą potrzebę zależności, poczucie niekompetencji,  depresję, wysoki wskaźnik identyfikacji z rolą żony zgodny z tradycyjnym podziałem ról: dominującej męskiej i ulegli kobiecej (Pospiszyl, 1998).      

Praca z osobami dorosłymi skrzywdzonymi przez rodziców w okresie dzieciństwa (ofiary kazirodztwa)  wiąże się z doświadczeniem trzech elementów: oburzenie, żal i uwolnienie. Oburzenie to potężny gniew, który wynika z uświadomienia sobie przemocy i zdrady. Żal musi zostać poprzedzony wybuchem gniewu (czasami występuje w formie przeniesienia na  terapeutę). Kiedy osoba jest w stanie wyrzucić już z siebie własną wściekłość i żal, będzie mogła wykorzystać ową  energię do odbudowania własnego życia i obrazu samego siebie (Forward, 1992).    

 

ks. Krzysztof Wędrychowicz 
psycholog, psychoterapeuta