Niepłodność: specyfika funkcjonowania małżeństw bezdzietnych - biologiczne i emocjonalne uwarunkowania

Niestety, nie wszyscy młodzi ludzie zawierający związek małżeński mają możliwość stworzenia rodziny poprzez wzbudzenie potomstwa (błędem jest użycie terminu bezpłodność w odniesieniu do par). Czasami  borykają się z problemami (czasem przejściowymi, czasem z trwałymi) niepłodności (właściwe określenie), która jest uwarunkowana biologicznie, czasem psychicznie i dotyczy jednego z małżonków, a czasem i obojga.  

Psychoterapia
W leczeniu niepłodności obok interwencji lekarskich stosuje się także psychoterapię dynamiczną wglądową. Szczególnie ma to swoje zastosowanie, gdy problem braku płodności ma uwarunkowanie emocjonalne.  W ocenie zespołu prowadzącego leczenie (lekarzy specjalistów, biologów, psychologów, personelu pielęgniarskiego, pracowników socjalnych) pomocy psychologicznej wymaga około 90 % niepłodnych par (Reading, 1991).

Duże znaczenie w kontekście korzystania z tej formy pomocy ma świadomość uwarunkowań swoich problemów, które mają charakter biologiczno-psychologiczny – jest to czynnik większej motywacji do podjęcia kompleksowych oddziaływań medyczno-psychoterapeutycznych w aspekcie leczenia niepłodności  (Łuczak-Wawrzyniak, Pisarski, 1997). 

Trudna diagnoza
Fakt doświadczania niepłodności nie pozwala małżonkom i parom realizować się w roli rodziców. W początkowym etapie małżeństwa partnerzy, zajęci organizowaniem wspólnego życia, czasem nawet nie przypuszczają, że ich plany związane z posiadaniem dziecka mogą nie zostać zrealizowane. Kiedy więc mija rok, a potem kolejne – przychodzi moment zniecierpliwienia i  zaczynają rozpaczliwie szukać fachowej pomocy medycznej. Wówczas też poddają się badaniom i dowiadują się o swojej niepłodności (dotyczy to około 10-18% par). W diagnostyce i orzekaniu braku płodności nie ma zgodności co do  tego, jaki czas podejmowanego współżycia seksualnego i niemożności wzbudzenia potomstwa musi upłynąć, zanim stwierdzi się stan, który wymaga leczenia. WHO przyjmuje 12 miesięcy, inni 12-24 miesiące, a niektórzy mówią o 6 miesiącach (Kuczyński, 2003).

Rodzaje
 Z uwagi na szeroki zakres zaburzeń uniemożliwiających zajście w ciążę, wyróżnia się:
niepłodność całkowitą - stan trwały i nieodwracalny;
niepłodność względną (czasową) - możliwa do wyleczenia z uwagi na czasowo występujące przyczyny.

Niepłodność dzieli się także na:
-  pierwotną - kobieta nigdy nie była w ciąży i nie zachodzi w nią, pomimo regularnego współżycia płciowego;
-  wtórną - kobieta była wcześniej w ciąży, a następnie nie może ponownie w nią zajść (Feingold, Gordon, 2003).

Inni wyróżniają niepłodność:
żeńską - przyczyna niepłodności leży po stronie kobiety;
męską - przyczyna niepłodności leży po stronie mężczyzny (Klimek, 1995).

Przyczyny
Wśród różnorodnych czynników niepłodności wymienić można przyczyny natury medycznej oraz takieelementy środowiska, jak: warunki ekonomiczne i społeczne, sposób odżywiania, prowadzony styl życia ze szczególnym uwzględnieniem stosowanych wszelkiego rodzaju używek, wiek kobiety.

Istnieją dwa typy małżeństw bezdzietnych u których zaznacza się nieco inna etiologia problemów. Pierwszym z nich są małżeństwa bezdzietne z wyboru (nowe zjawisko we współczesnym świecie). Wybór takiego stylu życia bez dzieci bardzo często spowodowany jest możliwością realizowania się przez kobiety w innych rolach niż macierzyńskie. Inwestują one w siebie (w swoją edukację, karierę zawodową, dobra materialne). Świadomy wybór takiego stylu życia może im zrównoważyć brak dziecka i wpływać na zadowolenie z małżeństwa. Wśród czynników warunkujących bezdzietność z własnego wyboru wymienia się: traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa, np. rozwód rodziców, ich nadopiekuńczość bądź poświęcenie się karierze zawodowej, odpowiedzialność za rodzeństwo, lęk przed ciążą i porodem.

Drugim typem są małżeństwa z niezamierzoną bezdzietnością, w których partnerzy pragną dziecka, lecz z przyczyn od siebie niezależnych nie mogą zostać rodzicami. Sytuacja tych małżeństw jest o wiele bardziej skomplikowana. Leczenie bezpłodności jest procesem długotrwałym, czasami trwa kilka lat i nie zawsze przynosi pożądany efekt (Dyczewski, 1994). Silne napięcie, jakie towarzyszy małżonkom w oczekiwaniu na rozpoznanie, przeradza się z czasem w gniew i agresję, kierowaną przeciw lekarzowi, klinice, procesowi leczenia – emocje związane z frustracją i poczuciem bezsilności. Nawet jeśli niepłodność nie jest uwarunkowana czynnikami psychologicznymi, skutki jakie przynosi ten stan w życiu psychicznym często skłania pary do poszukiwania wsparcia specjalistycznego u psychologów i terapeutów.

oprac. ks. Krzysztof Wędrychowicz 
psycholog, psychoterapeuta